Polecane
Kategoria: Podróże
Dwanaście pań w drodze do Stambułu

Autor: Ryszard Badowski Źródło:Odkrywanie Świata - Polacy na sześciu kontynentach

"Odaliska" Ingresa ;)
Po wiedeńskim zwycięstwie króla Jana III Sobieskiego nad Turkami (1683) w Polsce nastała moda na pamiątki ze Wschodu, których mnóstwo wpadło w ręce naszego rycerstwa w obozie Kara Mustafy. Rozwinęła się ona szeroko w następnym stuleciu. Wykpiwał ją między innymi Ignacy Krasicki w satyrze „Marnotrawstwo":

Ten ustawia pagody chińskie na kominie,
Ten perskie giry dony, ów japońskie skrzynie,
Pełno muszlów zamorskich, afrykańskich ptaków.

Zwyczaj, który upowszechnił się zwłaszcza wśród polskiej magnaterii, przedstawił barwnie znakomity nasz orientalista Jan Reychman: Lubowano się w uroczystościach pełnych niby przepychu wschodniego, księciu Czartoryskiemu towarzyszyły wielbłądy niosące na sobie rozmaite ciężary, ubrane i okiełznane w rozmaite trzęsidła, dzwonki. Prowadzili je udani Arabowie czy Turcy. Powołał się przy tym na pamiętniki Kajetana Koźmiana i Juliana Ursyna Niemcewicza oraz wspomnienia M. Starzeńskiego „Na schyłku dni Rzeczypospolitej". Jak się bawiono w tamte lata? Oto opis maskarady, urządzonej przez niego w 1793 roku na modłę wschodnią: Ja, jako basza ze Strobli, wyjechałem w biały dzień na statku naprzeciw baszy z Turośłi... W czasie tej podróży przyjęcie, chłodniki, sorbety, wszystko po turecku.
Organizowano takich imprez niezliczoną ilość. Szczególnie uwielbiały je panie. Dla księżnej Radziwiłłowej wystawiono w Puławach widowisko "Wjazd baszy tureckiego do Mekki", do którego użyto wielbłądów i wielu bogato zdobionych strojów, niektórych sprowadzonych z Turcji specjalnie w celu uświetnienia zabawy. Takie przedsięwzięcia skłaniały ludzi żądnych poznania świata do podróży na Wschód. Sam król Stanisław August interesował się orientalnymi osobliwościami i spotykał z podróżnikami, którzy zwiedzili egzotyczne krainy. Wtedy też kroniki odnotowały pojawienie się pierwszych w historii polskich turystek.
W książce "Życie polskie w Stambule w XVIII wieku" (PIW 1959) profesor Reychman opisał niezwykłą jak na owe czasy eskapadę odważnych pań: W czerwcu roku 1787 ujrzał Stambuł nie widziany dotąd spektakl: wycieczkę z Polski złożoną z... kobiet! Dwunastce dam przewodziła Urszula z Zamojskich Mniszchowa, żona Michała Mniszcha, marszałka wielkiego koronnego, siostrzenica królewska, pani dumna i nieprzystępna. Rej w tej wycieczce wodziła ze Stambułu pochodząca Zofia Wittowa. Ekspedycja, która wyruszyła z Chersonu, opływając następnie cały Archipelag, zaopatrzona była we wszystko. Muzykantów i namiotów nabrali, żeby wysiadać po brzegach morza.
Urszula Mniszchowa była królewską ulubienicą, na dworze pełniła często funkcje pani domu. Dla niej król zarządził przebudowę pałacu Mniszchów w Dęblinie. W Wiśniowcu, w innej rezydencji należącej do familii jego ulubienicy, władca spotykał się z następcą tronu rosyjskiego - wielkim księciem Pawłem.
Piękna Urszula wyjeżdżała z mężem do Petersburga, gdzie prowadziła aktywne życie towarzyskie. Była to dama światowa, słynąca nie tylko z urody, ale zarazem, jak twierdzą współcześni, z chorobliwej dumy i tysiąca grymasów. Wyróżniała ją Katarzyna II. Przedstawiona została cesarzowi Józefowi II. Mając takich protektorów, nie musiała obawiać się niebezpieczeństw w podróży do Turczynów. Zgodę na nią uzyskała od samego króla, prawdopodobnie w Wiśniowcu, gdzie polski monarcha zawitał w marcu 1787 roku, jadąc do Kaniowa na spotkanie z cesarzową Rosji. Chodziło o damską ekstrawagancję, ale król nie potrafił niczego odmówić swojej pupilce.
Zofia Wittowa, przewodniczka wycieczki, była synową komendanta twierdzy kamienieckiej Jana Wittego. O jej pochodzeniu i awanturniczych przygodach krążyły różne opowieści. Nazywano ją Greczynką albo Bitynką, ponieważ jej przodkowie pochodzili z Bitynii, wchodzącej niegdyś w skład cesarstwa bizantyjskiego. Do Polski trafiła jako coś w rodzaju żywego towaru za sprawą dyplomaty-awanturnika w służbie Stanisława Augusta, Karola Boscampa, pochodzącego ni to z Wołoszczyzny, ni to z Niderlandów, znanego kobieciarza. Zarzucano mu, że trudnił się stręczycielstwem. Miał jednak znaczne wpływy w Konstantynopolu. Król powierzał mu swoją korespondencję z wpływowymi osobistościami w Turcji. Inna wersja mówi, że piękną Zofię (przedtem zwaną Lulu) dostarczyła Wittemu Salomea Regina Pilsztynowa, wykupująca nad Bosforem jeńców, niegardząca przy tym handlem niewolnicami. Kolejne źródło zasługę wynalezienia Bitynki w greckiej dzielnicy Stambułu, odkupienia jej od matki za 1500 piastrów, wychowania oraz wywiezienia w świat przypisuje posłowi francuskiemu. W złośliwym wierszu Niemcewicz nazywa ją szynkareczką, która urząd pełniła nieświetny, ale wszystkie świata wielkości wdziękiem przewyższała. Boscamp miał ujrzeć ją po raz pierwszy, kiedy fusy w kamiennym gotowała dzbanku. Ten, co był króla posłem i rajfurą, rzekł podobno do niej:

Dziewczę! Nie do tej stworzonaś roboty,
Lecz byś królów swoimi cieszyła pieszczoty!
Porzuć fusy i kawę, i te garnki mleka:
Godniejszeć wdzięków twoich przeznaczenie czeka!
Wysłannik Stanisława Augusta Poniatowskiego do Stambułu zamierzał wyznaczyć pięknej Greczynce rolę łaziebnicy królewskiej, przemyśliwał też o uczynieniu z niej kochanki polskiego monarchy. Odstąpił ją jednak po drodze synowi komendanta Kamieńca, swojego przyjaciela, który pokochał ją od pierwszego wejrzenia. Wkrótce Zofia Wittowa znalazła się i tak w orbicie królewskiego dworu. Stało się to za pośrednictwem Urszuli Mniszchowej. Przyjaciółka siostrzenicy króla była bez wątpienia inicjatorką wyjazdu pierwszych polskich turystek do Stambułu.

Dwunastu odważnym polskim damom, będącym czymś w rodzaju przyszłych feministek, towarzyszył za własne pieniądze wygrane w karty świeżo mianowany generał-major wojsk koronnych Kajetan Miączyński, któremu panie powierzyły obowiązki administratora i skarbnika. Nie zawiódł ich zaufania, co nie przeszkodziło mu w 1890 roku stać się bohaterem głośnego skandalu we Włoszech, gdzie wdał się w zakończony wspólną ucieczką romans z żoną pewnego bankiera, okradzionego przez swą połowicę.

Niestety, nie zachowały się szczegóły pobytu pierwszej polskiej kobiecej ekskursji w Turcji ani opis wrażeń szlachetnie urodzonych pań tworzących ten orszak. Gdyby w podróż wyruszyły 5 lat później, nazwano by je zapewne feministkami. Pojęcie to narodziło się dopiero w 1792 roku w manifeście twórczyni tego ruchu Mary Wollstonecraft. Coś widocznie wisiało w powietrzu już wtedy, gdy nasze panie planowały swą wyprawę.
Przed pierwszymi polskimi podróżniczkami do krain Orientu trafiały jedynie branki, porwane w jasyr z terytorium Rzeczpospolitej. Najsłynniejsza z nich, Roksolana, została w XVI wieku ukochaną żoną sułtana Sulejmana II Wspaniałego. Chociaż była Rusinką, na dworze tureckiego władcy działała z przekonaniem na korzyść Polski. Na rok przed wyjazdem do Turcji dwunastu polskich dam ukazała się w Warszawie broszura, wydana przez członka Zakonu Najświętszej Trójcy, powołanego do wykupu jeńców chrześcijańskich z rąk niewiernych. Autor publikacji, Adam Orłowski, podsumował starania, jakie bracia trynitarze czynili do 1783 roku w krajach tureckich i tatarskich dla wykupienia polskich niewolników, w tym również kobiet, bardzo wysoko cenionych na Awret Pazary, czyli Niewieścim Targu w Stambule. Z aktów trynitarzy przechowywanych w Łucku wynikało, że w latach 1769-1775 wykupili niejaką Annę z Popieluch i Marię Zaborowską. Ta ostatnia, ku ich zdziwieniu, nie chciała porzucić wiary Mohammeda. W 1782 roku szlachcianka Studzieńska z Wołynia razem z narzeczonym zbiegła do Turcji, prawdopodobnie powodowana chęcią zaznania niezwykłych przygód, ale być może dlatego, iż w Polsce rodzice nie pozwalali jej połączyć się z ukochanym. Różne były więc motywacje naszych rodaczek podejmujących podróże w głąb Orientu. Większość trafiała tam przypadkiem, przeważnie wbrew swojej woli.

dodany przez: katherine1981 (3.99)



Ocena artykułu: 4.28 
Liczba ocen: 2
Odsłon: 9113
więcej w kategorii: Podróże

Tagi opisujace artykuł:


Komentarze (0)
Nie dodano jeszcze żadnych komentarzy.


Zaloguj się aby dodać komentarz. Zarejestruj się jeżeli nie posiadasz jeszcze konta.
Kategorie
   

Znajdź Artykuły:

  (wpisz dowolne słowa kluczowe)


Ostatnia Aktywność


Artykuły: Ostatnio Dodane

Najpopularniejsze Tagi